Cyhoeddwyd y swydd hon yn wreiddiol gan Leicestershire Cares.
Adolygiad gofal yn Lloegr: Sut y gall rhyfeddod a dyfalbarhad alluogi ein cymunedau i droi anobaith yn obaith
Mae’r adolygiad hir-ddisgwyliedig i ofal cymdeithasol plant wedi’i lansio o’r diwedd ac, fel y gellid disgwyl, mae eisoes yn destun “dadl” wrth i amrywiol randdeiliaid geisio sicrhau bod eu barn yn cael ei gwrando a’i chlywed. I’r rhai sydd â phrofiad byw, nid ymarfer academaidd yn unig mo hwn. Gall trafodaethau o’r fath agor clwyfau hen a chyfredol a gwaethygu teimladau o esgeulustod, poen ac anghyfiawnder, a dyna pam ei bod hi mor bwysig bod gan lais pobl â phrofiad gofal rôl ganolog wrth ddatblygu a gyrru’r adolygiad.
“Mae’r gwasanaethau’n hen, mae angen iddynt newid a bod yn gyson ag amgylchedd heddiw. Mae cariad a theimlo yn eisiau yn chwarae rhan fawr yn hyn ac mae’n iawn peidio â llwyddo y tro cyntaf, ond mae angen i rywun fod yno i helpu a chodi’r plentyn neu’r person ifanc, fel y gallant geisio eto. Mae arian yn chwarae rhan yn hyn ond mae ymrwymiad yn hanfodol. Dylai plant a phobl ifanc deimlo’n rhan o’r gymuned.” Sara, merch ifanc â phrofiad o ofal
“Lefelu ein cymunedau: mae cynigion ar gyfer cyfamod cymdeithasol newydd yn nodi gweledigaeth ar gyfer cymdeithas fwy lleol, fwy dynol, lai biwrocrataidd, lai canolog lle mae pobl yn cael eu cefnogi a’u grymuso i chwarae rhan weithredol yn eu cymdogaethau.” Danny Kruger, AS
“Mae golau bob amser, os ydyn ni’n ddigon dewr i’w weld. Os ydyn ni’n ddigon dewr i fod y goleuni hwnnw.” Amanda Gorman
Ac eto, rydym hefyd yn gwybod, fel yr wyf eisoes wedi ysgrifennu mewn man arall, “Dros y 30 mlynedd diwethaf, bu nifer o ddeddfau, adolygiadau polisi, ymholiadau a gweithgorau i gyd wedi’u cynllunio i wella’r gofal a’r cymorth pontio a gynigir i bobl ifanc â phrofiad o ofal”, ac, yn anffodus, er gwaethaf yr holl ymdrech, y buddsoddi a’r bwriad da, mae’r system yn bell o fod yn berffaith o hyd. Yng ngeiriau’r Comisiynydd Hawliau Plant, “Y gwir yw, er y gall y wladwriaeth fod yn rhiant gwych, gall hefyd fod yn un gwael iawn. Weithiau, gall fod mor esgeulus y byddai mewn perygl o gael ei blant ei hun i ofal pe bai’n rhiant go iawn.” Pam felly? Beth sydd mor anghywir? Pam, o ystyried yr holl sylw a buddsoddiad sylweddol, y mae’r system ofal yn dal i fethu cymaint o blant a phobl ifanc sy’n agored i niwed?
Hoffwn awgrymu mai un problem yw bod dadleuon a thrafodaethau am y system ofal yn aml yn canolbwyntio ar y ffordd yr ydym yn gwneud pethau ar hyn o bryd. Yn aml, dim ond ailweithio o’r polisi ac arfer presennol yw llawer o’r “meddwl” am y system. Felly efallai y byddwch chi’n aml yn clywed galwadau am fwy o gyfranogiad, dull sy’n seiliedig ar hawliau, mwy o fuddsoddiad, a mwy o weithwyr cymdeithasol. Ffordd arall o ddweud hyn yw pe baem yn buddsoddi mwy yn yr hyn yr ydym eisoes yn ei wneud ac yn ei feddwl, yna byddai pethau’n llawer gwell.
Efallai’n wir fod rhywfaint o wirionedd yn hynny, ond hoffwn awgrymu bod “gwasanaethau cymdeithasol” yn rhy aml yn seiliedig ar fodel datrys problemau o’r brig i lawr. Mewn man arall, rwyf wedi nodi “bod llawer o sefydliadau mwy wedi dod yn or-fiwrocrataidd a systematig, ac wedi eu clymu i ddilyn targedau a dangosyddion perfformiad allweddol a chymhwyso gweithdrefnau y cytunwyd arnynt. Nid yw cymryd risg yn cael ei annog ac, o’r herwydd, mae tueddiad i wneud pethau fel y maent wedi cael eu gwneud erioed. Mae hyn yn aml yn mynd law yn llaw â strwythurau rheoli o’r brig i lawr. Mewn trefniant o’r fath, mae staff yn aml yn canolbwyntio ar gydymffurfio ac ar beidio siglo’r cwch. Yn ogystal â hyn, yn aml, prin yw’r cyfleoedd i’r bobl sydd yr ochr arall i’r gwasanaethau gael dylanwad a rheolaeth drostynt.”
Fel yr awgryma Hilary Cottam yn ei llyfr diweddar “Radical Help”, dylai lles yr 21ain ganrif “ddechrau lle rydych chi ac, yn lle gorchymyn newid neu geisio eich trwsio, dylai gynnig cymorth i dyfu eich galluedd. Mae’n cynnwys cymaint o bobl â phosib o ystyried mai ein cydberthnasau ni sy’n ein helpu i ddod o hyd i waith, cadw’n iach a gofalu am ein gilydd.” Mae’r dull hwn yn awgrymu dull llawer mwy organig, wedi’i seilio ar berthynas, lle mae pobl yn dod yn grewyr yn hytrach na defnyddwyr gwasanaethau a syniadau yn unig. A oes angen i ni ailfeddwl sut mae gwasanaethau cymdeithasol wedi’u strwythuro? A allem geisio cael gwared ar fiwrocratiaeth, annog creadigrwydd, creu partneriaethau a gwneud penderfyniadau ar y pwynt cyflawni?
O ran atal, mae’r cyfyngiadau symud wedi dangos yn glir bod llawer iawn o greadigrwydd ac ymrwymiad ar draws ein cymunedau, ein sectorau busnes ac awdurdodau lleol i gamu fyny a chefnogi’r rhai sydd mewn angen. Mae llawer o hyn wedi’i annog gan ddefnydd creadigol o gyfryngau cymdeithasol. Mae cymdogion nad oeddent erioed wedi siarad bellach yn perthyn i gymunedau o grwpiau WhatsApp a Facebook lle maent yn ceisio cefnogi ei gilydd. Fel yr awgryma agenda lefelu i fyny’r llywodraeth, mae’r wybodaeth a chreadigrwydd lleol hyn yn ased enfawr. Os gallwn adeiladu ar yr ewyllys da hwn a’i ddefnyddio i gefnogi teuluoedd, plant a phobl ifanc, gallai roi canlyniadau cadarnhaol iawn. Wrth wneud hynny, byddwn yn dangos yr hyn y mae llawer o bobl yn ei wybod eisoes: mae’n cymryd pentref i fagu plentyn.
A allem ddychmygu system o gymorth i blant sydd mewn perygl a phlant â phrofiad o ofal a geisiodd dynnu’n gryfach ar yr egwyddorion hyn? Gwnaethom edrych ar y sgiliau a’r profiadau sydd eu hangen arnoch i gefnogi pobl ifanc agored i niwed ac ynysig. A allem ddychmygu cael grwpiau o staff ysbrydoledig, creadigol, entrepreneuraidd a all adeiladu cydberthnasau â phobl ifanc yn hawdd, rhwydweithio ar draws busnes a chymunedau, a meithrin partneriaethau? A allai gweithwyr fel hyn gynnig y sbarc honno sydd ei hangen ar bobl ifanc yn aml, i weld y tu hwnt i’r presennol a throi anobaith yn obaith?
A oes angen i ni hefyd weithio’n galetach o lawer i gael dull sy’n seiliedig ar dystiolaeth o ddatblygu a gwerthuso gwasanaethau? A oes angen i ni ofyn cwestiynau ynghylch pam mae’n ymddangos bod rhai cynghorau’n perfformio’n llawer gwell nag eraill mewn amgylchiadau tebyg? Gyda chomisiynu gwasanaethau bellach yn gymaint rhan o’r swydd, a ydym yn hyderus bod gan gomisiynwyr y sgiliau a’r galluoedd i drafod bargeinion da, ac a ydym yn hyderus bod gan ddarparwyr fudd gorau’r plant yn eu calonnau?
Ydyn ni’n hyderus bod cynghorau ac elusennau yn barod ac yn gallu mentro i dreialu dulliau newydd, gan wybod y bydd rhai yn methu, neu a oes tueddiad i fynd gyda’r ffordd y mae pethau wedi’u gwneud erioed? A ydym yn hyderus bod ymrwymiad sefydliadol i fyfyrio a dysgu ar draws y darparwyr statudol a gwirfoddol, neu a oes llawer o adrodd ac ymarfer ticio bocs i gydymffurfio â biwrocratiaeth? Ydyn ni’n hyderus bod gan reolwyr ar draws y gwasanaethau cymdeithasol y sgiliau fel eu bod nhw’n gallu cymell, ysbrydoli, delio â thanberfformio, a sylwi a datblygu talent?
Ydyn ni’n hyderus bod cynghorwyr lleol yn deall yr hyn y mae bod yn rhiant corfforaethol yn ei olygu ac yn angerddol yn eu hymdrechion i sicrhau bod “eu” plant sy’n derbyn gofal yn cael y cymorth a’r ddarpariaeth orau posibl?
Os ydym am adolygu gwasanaethau plant mewn gwirionedd, yna mae angen i ni gamu’n ôl o “feddwl mewn grŵp” a bod yn barod i feddwl ymhellach. Nid yw hyn yn golygu nad oes gennym ein llais ond mae’n golygu ein bod yn ddigon difalch i wybod bod gan bob un ohonom lawer i’w ddysgu gan eraill.
Yng ngofal Leicestershire Cares, credwn mai creadigrwydd, ystwythder, caredigrwydd ac empathi yw calon ac enaid y gallu i ddatblygu, darparu ac addasu gwasanaethau effeithiol. Yn ei llyfr The Creativity Leap, nododd Natalie Nixon sut mae bodau dynol wedi’u creu i fod yn greadigol. Ymholi, difyfyrwaith a greddf yw’r camau adeiladu sy’n arwain at greadigrwydd ac mae’r rhain yn gymwyseddau y gellir eu dysgu. Ei diffiniad o greadigrwydd yw’r gallu i gydbwyso rhwng dau allu gwahanol – rhyfeddod a dyfalbarhad. Rhyfeddod yw’r gallu i fod yn syfrdan a “gofyn cwestiynau craff mawr”, a dyfalbarhad yw maes “disgyblaeth, ymarfer, sgìl, a mireinio eich techneg trwy dreulio llawer o amser ar dasgau.” Mae creadigrwydd yn gofyn am ddyfalbarhad dadansoddol, yn ôl Nixon, “ac mae dadansoddiad yn gofyn am y gallu i ryfeddu”.
Siawns mae gennym i gyd ddyled i’n plant i edrych ar y system ofal gyda rhyfeddod a dyfalbarhad, gan roi “hunanfalchder, seilos a logos” o’r neilltu gan wybod nad oes gan yr un ohonom yr holl atebion ond mae gan bob un ohonom yr atebion. Os gallwn ymdrechu i wneud hyn wrth sicrhau budd gorau’r plentyn a pheidio canolbwyntio ar y sefydliadau pennaf, yna rwy’n hyderus y gallwn gynnig dyfodol llawer mwy disglair i’n plant a’n pobl ifanc.
Mae Kieran Breen wedi gweithio ym maes datblygu yn Affrica, America Ladin, Canolbarth a Gogledd America, a’r DU. Ar hyn o bryd, ef yw Prif Swyddog Gweithredol Leicestershire Cares ac mae’n darlithio ar faterion ieuenctid a byd-eang ym Mhrifysgol De Montfort.
