Ysgrifennwyd y blog hwn yn wreiddiol gan Rebecca Montacute a’i gyhoeddi ar wefan Ymddiriedolaeth Sutton. Gallwch weld y post gwreiddiol yma.

Mae’r argyfwng costau byw wedi bod yn bwnc llosg ers misoedd, wrth i brisiau godi a llawer o deuluoedd yn ei chael hi’n anodd gwneud i’w hincwm ymestyn.

Ond gwyddom lawer llai hyd yn hyn am sut mae’r pwysau ariannol ehangach hynny yn effeithio ar blant yn yr ystafell ddosbarth. Mae gwaith ymchwil diweddaraf Ymddiriedolaeth Sutton yn edrych ar y cwestiwn hollbwysig hwnnw.

Gwnaethant arolygu dros 6,200 o athrawon ledled Lloegr drwy Teacher Tapp, er mwyn deall yn well beth sydd wedi bod yn digwydd ar lawr gwlad mewn ysgolion yn ystod tymor yr hydref.

Mae’r canfyddiadau’n syfrdanol. Mae ysgolion yn gweld niferoedd cynyddol o ddisgyblion newynog, oer a blinedig, gyda’r rhai yn yr ysgolion mwyaf difreintiedig yn gweld y caledi mwyaf.

Pa broblemau y mae athrawon yn eu gweld?

Mae athrawon wedi gweld cynnydd yn nifer eu disgyblion sy’n wynebu sawl mater difrifol gwahanol yn ystod tymor yr hydref.

Mewn ysgolion gwladol, mae 74% o athrawon wedi gweld cynnydd yn nifer y disgyblion sy’n methu canolbwyntio neu wedi blino yn y dosbarth, mae gan 67% fwy o fyfyrwyr â phroblemau ymddygiad, ac mae 54% wedi gweld cynnydd yn y rhai sy’n dod i’r ysgol heb ddillad gaeaf digonol fel côt. Dywedodd 38% o athrawon fod cynnydd yn nifer y plant sy’n dod i’r ysgol yn newynog.

Canran (%) o athrawon ysgolion gwladol a welodd y cynnydd canlynol ar gyfer eu disgyblion

Nododd mwy o athrawon mewn ysgolion â’r niferoedd mwyaf difreintiedig y bu cynnydd ar gyfer llawer o’r problemau hyn, er enghraifft, roedd yr athrawon hyn yn fwy tebygol o adrodd am gynnydd yn y rhai sy’n dod i’r ysgol yn newynog (56% o’i gymharu â 22%), yn dod i’r ysgol heb ddillad gaeaf digonol (65% o’i gymharu â 40%) ac mewn teuluoedd sy’n gofyn am gael eu cyfeirio at fanc bwyd (27% o’i gymharu ag 8%).

Canran (%) o athrawon ysgol y wladwriaeth a welodd y cynnydd canlynol ar gyfer eu disgyblion, yn ôl lefel amddifadedd yr ysgol

Dywedodd dros hanner (52%) o uwch arweinwyr mewn ysgolion sy’n cael eu hariannu gan y wladwriaeth bod nifer y plant nad ydynt yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn gallu fforddio cinio wedi cynyddu’r hydref hwn, gydag 11% yn dweud bod cynnydd mawr wedi bod. Roedd y ffigwr yn dweud bod y cynnydd wedi bod yn uwch mewn ysgolion gyda’r nifer fwyaf difreintiedig, sef 59%, o’i gymharu â 44% mewn ysgolion gwladol gyda disgyblion mwy cyfoethog.

Rydyn ni’n byw mewn gwlad gyfoethog. Ni ddylem gael unrhyw blant yn mynd yn newynog, neu fynd heb gôt gynnes yn y gaeaf – heb sôn fod y broblem yn gyffredin yn y ffordd y mae’r ffigurau hyn yn ei hawgrymu.

Sut mae hyn yn effeithio ar addysg plant?

Mewn ysgolion gwladol, dywedodd 38% o athrawon bod traean neu fwy o’u dosbarth yn byw mewn teuluoedd sy’n wynebu pwysau ariannol sylweddol yr oedden nhw’n teimlo sy’n effeithio ar allu’r plant i lwyddo yn yr ysgol. Roedd y ffigwr hwn ar ei uchaf yn ysgolion y wladwriaeth gyda’r derbyniadau mwyaf difreintiedig.

Athrawon sy’n dweud bod o leiaf traean o’u disgyblion yn wynebu pwysau ariannol sylweddol sy’n debygol o effeithio ar eu gallu i lwyddo yn yr ysgol

Yn ôl ardal, roedd cyfran yr athrawon sy’n dweud bod o leiaf traean o’u dosbarth yn ei chael hi’n anodd ei huchaf yn Swydd Efrog, y Gogledd Ddwyrain ac yn y Gogledd Orllewin, y ddau ar 43%, o’i gymharu â dim ond 28% yn y De Orllewin a 27% yn y De Ddwyrain.

Mewn ysgolion gwladol, roedd 67% o athrawon yn credu y byddai’r argyfwng costau byw ac effaith gysylltiedig ar ddisgyblion yn cynyddu’r bwlch cyrhaeddiad yn eu hysgol, gyda 18% yn dweud y byddai cynnydd sylweddol. 72% oedd y ffigwr hwn yn yr ysgolion gwladol mwyaf difreintiedig, o’i gymharu â 60% yn y rhai oedd â chymeriant gwell.

Beth y dylid ei wneud?

Dylai cadw holl blant ein gwlad yn gynnes ac yn cael eu bwydo fod yn isafswm absoliwt, er eu diogelwch a’u lles. Mae’n syfrdanol ac yn annheg iawn bod unrhyw blant yn newynog ac yn oer. Ond nid yw maint y broblem a nodir gan y ffigurau hyn yn ddim llai na sgandal.

Er ei fod i’w groesawu bod y llywodraeth bellach wedi cyhoeddi y bydd budd-daliadau’n cynyddu gyda chwyddiant, nid oes disgwyl i’r newid ddod i rym tan fis Ebrill. Mae’n amlwg bod angen cymorth llawer mwy brys ar blant a’u teuluoedd.

Mae’n amlwg hefyd nad yw’r torbwynt presennol ar gyfer prydau ysgol am ddim wedi’i osod ar y lefel gywir, gyda llawer o athrawon yn gweld plant nad ydynt yn gallu fforddio cinio nad ydynt yn gymwys ar hyn o bryd. Dylid ehangu mynediad at brydau ysgol am ddim i gynnwys y rhai mewn angen yn llawn, drwy sicrhau eu bod ar gael i bob teulu ar Gredyd Cynhwysol.

Ni all plant ddysgu’n effeithiol pan fyddant yn byw mewn tlodi, gydag effeithiau hirdymor ar yr economi os na chaiff eu potensial ei gyflawni.

Ond ar lefel hyd yn oed yn fwy sylfaenol na hynny, ni ddylai plant fod yn byw yn yr amodau hyn. Maen nhw’n haeddu cymaint mwy.