Young people friends in school

Iechyd meddwl, pobl ifanc a’r pandemig

Erthygl gan Philippa Watkins, Ymchwil y Senedd, Senedd Cymru

Yn 2018, dywedodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg (PPIA) fod angen ‘newid mawr’ o ran cefnogaeth ym maes iechyd emosiynol ac iechyd meddwl plant a phobl ifanc yng Nghymru:

“Yn ein barn ni, mae’r her frys bellach “ym mhen blaen” y llwybr gofal – lles emosiynol, gwydnwch ac ymyrraeth gynnar. Dylai mynd i’r afael â hyn fod yn flaenoriaeth genedlaethol ddynodedig i Lywodraeth Cymru. Bydd methu â chyflawni yn hyn o beth yn golygu y bydd mwy o alw am wasanaethau arbenigol na’r hyn sydd ar gael, gan fygwth eu cynaliadwyedd a’u heffeithiolrwydd.”

Mae adroddiad dilynol y Pwyllgor – Cadernid Meddwl: ddwy flynedd yn ddiweddarach (mis Hydref 2020) yn dweud, yn wyneb pandemig y Coronafeirws – a’i effaith ar lesiant plant a phobl ifanc – fod cyflawni argymhellion 2018 y Pwyllgor yn pwysicach nag erioed.

Beth yw effaith y pandemig ar iechyd meddwl pobl ifanc?

Yn ystod y pandemig, mae pobl ifanc wedi dweud am amrywiaeth o faterion, gan gynnwys cynnydd mewn gorbryder, unigrwydd ac unigedd, colli rhwydweithiau cymorth, a mynediad mwy cyfyngedig at y gwasanaethau iechyd meddwl a gwasanaethau eraill maen nhw fel arfer yn dibynnu arnynt. Canfu arolwg Mind Cymru fod tri o bob pedwar person ifanc yn dweud bod eu hiechyd meddwl yn waeth yn ystod misoedd cynnar y pandemig. Roedd un o bob tri person ifanc a geisiodd gael cymorth iechyd meddwl yn methu gwneud hynny.

Mae modelu gan y Ganolfan Iechyd Meddwl (ar gyfer Lloegr) yn amcangyfrif y bydd ar 1.5 miliwn o blant a phobl ifanc angen cymorth iechyd meddwl newydd neu ychwanegol oherwydd y pandemig (mae hyn yn cynrychioli 15 y cant o blant rhwng 5 a 19 oed yn Lloegr).

Mae adroddiad interim (Gorffennaf 2020) y Pwyllgor PPIA ar effaith y pandemig ar blant a phobl ifanc yn rhybuddio bod angen taro’r cydbwysedd rhwng cydnabod a chefnogi problemau iechyd meddwl a pheidio â rhoi ‘gwedd feddygol’ ar ymatebion naturiol i sefyllfa frawychus.

Effeithiau tymor hwy

Fodd bynnag, fe’i cydnabyddir yn eang bellach fod canlyniadau cymdeithasol ac economaidd y pandemig yn cael effaith anghymesur ar blant a phobl ifanc. Mae pryder mawr am y posibilrwydd y bydd effaith hirdymor ar iechyd meddwl a llesiant pobl ifanc. Mae’r tarfu ar eu cyfleoedd addysg, cyflogaeth a hyfforddiant yn ffactor allweddol sy’n cyfrannu at hyn.

Yn ôl ymchwil gan y Sefydliad Iechyd Meddwl a Phrifysgol Abertawe, mae bron i 7 o bob 10 o bobl yn eu harddegau ym Mhrydain yn ofni y bydd y pandemig yn gwneud y dyfodol yn waeth i bobl eu hoedran nhw. Tynnodd Ymddiriedolaeth y Tywysog sylw at y cysylltiad rhwng iechyd meddwl gwael a pheidio â bod mewn cyflogaeth, addysg na hyfforddiant (NEET). Ei hofn yw, os na chymerir camau i liniaru’r sefyllfa, bydd ‘cenhedlaeth goll’ o bobl ifanc yn wynebu diweithdra hirdymor a difrod parhaus i’w lles meddyliol.

Mewn tystiolaeth ddiweddar, dywedodd yr Athro Ann John (Prifysgol Abertawe) wrth y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon (IGCCh):

“What we want to avoid is what we call a cohort effect, where there’s a particular insult dealt to a generation and those vulnerabilities follow them through in the long term. So, it really is about leveraging protections and services and access to care.”

Rôl ysgolion

Yn 2018, nododd Cadernid Meddwl y rôl allweddol y mae ysgolion yn ei chwarae wrth adeiladu poblogaeth o bobl ifanc sy’n emosiynol wydn. Galwodd am ddull ysgol gyfan ar gyfer lleihau stigma a hybu iechyd meddwl da. Hefyd, fe ddisgrifiodd y diwygiad arfaethedig o’r cwricwlwm yng Nghymru fel cyfle unwaith-mewn-cenhedlaeth i ymgorffori lles ym mywydau ein plant.

Cyflwynwyd y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru) ym mis Gorffennaf 2020. Bu cryn drafod ymhlith rhanddeiliaid ynghylch a yw’r ddeddfwriaeth yn gwneud darpariaeth ddigon eglur mewn perthynas ag iechyd meddwl. Mae adroddiad Cyfnod 1 y Pwyllgor PPIA (4 Rhagfyr 2020) yn argymell y dylid diwygio’r Bil i gynnwys cyfeiriad penodol at iechyd meddwl a llesiant ar wyneb y ddeddfwriaeth.

“Mae gwerthfawrogi iechyd meddwl i’r un graddau ag iechyd corfforol yn hanfodol, yn enwedig i’n plant a’n pobl ifanc. Fel cymdeithas, mae gennym gryn ffordd i fynd cyn bod iechyd meddwl yn cael yr un parch. Er nad ydym yn amau bod y Bil hwn yn anelu at fynd i’r afael â’r materion hyn, credwn fod angen dull mwy pendant, yn debyg iawn i’r dull a fabwysiadwyd ar gyfer Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb. Rhaid inni sicrhau bod pwysigrwydd iechyd meddwl a lles yn ein cwricwlwm yn amlwg i bawb nawr ac yn y dyfodol.”

Dull system gyfan

Fodd bynnag, nid yw ysgolion ond yn un elfen o’r dull ‘system gyfan’ y mae’r Pwyllgor yn gofyn amdano. Mae ei adroddiad Ddwy flynedd yn ddiweddarach yn dweud y bydd ymrwymiad ac arweinyddiaeth barhaus gan Lywodraeth Cymru ac arweinwyr y sector yn hanfodol i yrru’r gweithio ar y cyd sydd ei angen ar draws y system:

“er ein bod ni wedi ein sicrhau bod cynnydd mewn addysg yn weladwy ac y gellir tystio iddo, rydym yn llawer llai hyderus bod cyflymder y newid mewn iechyd a llywodraeth leol (gan gynnwys gwasanaethau cymdeithasol) yn ddigonol.”

Yn ei hymateb i’r adroddiad hwn, mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod pryderon y Pwyllgor am y cynnydd a wnaed ym meysydd iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Mae wedi cytuno i ehangu cwmpas y grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol presennol ar y dull ysgol gyfan i gwmpasu’r ‘system gyfan’, a thrwy hynny ei alluogi i ddarparu arweinyddiaeth ar draws pob sector perthnasol.

Mynediad at wasanaethau iechyd meddwl

Mae Cadernid Meddwl: ddwy flynedd yn ddiweddarach yn tynnu sylw at bryderon y Pwyllgor bod gormod o blant a phobl ifanc ag anghenion iechyd meddwl yn dal i wynebu anawsterau o ran cael gofal priodol, amserol. Mae’r adroddiad yn gwneud argymhellion penodol mewn perthynas â’r canlynol:

  • cefnogaeth mewn argyfwng ac y tu allan i oriau;
  • gwasanaethau cleifion mewnol;
  • therapïau seicolegol;
  • pontio wrth symud o wasanaethau iechyd meddwl plant a’r glasoed i wasanaethau oedolion; a
  • chefnogaeth i blant sy’n derbyn gofal a phlant sydd wedi’u mabwysiadu.

Er bod gwasanaethau iechyd meddwl wedi cael eu categoreiddio’n wasanaethau hanfodol ers dechrau’r pandemig, mae pwyllgorau PPIA ac IGCCh wedi clywed tystiolaeth gyson gan wasanaethau a gweithwyr proffesiynol y trydydd sector fod pobl yn ei chael hi’n anodd cael cymorth. Mae’n ymddangos bod hyn yn wir ar draws y sbectrwm o angen – o wasanaethau cymorth ymyrraeth gynnar/iechyd meddwl sylfaenol i wasanaethau mwy arbenigol a gofal argyfwng.

Y canol coll

Un o’r prif feysydd pryder i’r Pwyllgor Plant Pobl Ifanc ac Addysg yw bod bwlch mawr o hyd yn y ddarpariaeth ar gyfer y ‘canol coll’ fel y’i gelwir. Mae’r term hwn yn cyfeirio at niferoedd sylweddol y plant a phobl ifanc sydd angen cymorth iechyd meddwl, ond sydd ddim efallai’n ddigon sâl i fod angen – neu i fodloni meini prawf ar gyfer – cymorth gan wasanaethau arbenigol.

Mae ymateb Llywodraeth Cymru i adroddiad y Pwyllgor yn tynnu sylw at waith y Rhaglen Law yn Llaw dros Blant a Phobl Ifanc (T4CYP) sydd â phwyslais newydd. Mae T4CYP yn rhaglen dan arweiniad y GIG ar gyfer gwella’r cymorth iechyd emosiynol ac iechyd meddwl sydd ar gael i blant a phobl ifanc yng Nghymru. Nod un o dair ffrwd waith y rhaglen – ‘Cymorth cynnar a gwell cymorth’ – yw mynd i’r afael ag anghenion y canol coll. Prif feysydd ffocws eraill y rhaglen yw gwasanaethau niwroddatblygiadol, a byrddau partneriaeth rhanbarthol.

Dywed T4CYP yn ei ymateb i adroddiad y Pwyllgor ei fod yn anelu at gwblhau’r Fframwaith Cymorth Cynnar a Gwell Cymorth, a gwneud gwaith paratoi ar gyfer ei weithredu, erbyn Mawrth 2021.

Y camau nesaf a gwybodaeth bellach

Mae’r Pwyllgor yn cydnabod y cynnydd a wnaed hyd yn hyn, yn enwedig o ran ysgolion. Ac er bod gwelliannau i’w gweld ‘ym mhen blaen’ y llwybr gofal bellach, mae pryderon o hyd ynghylch diffyg darpariaeth ar gyfer plant a phobl ifanc sydd angen cymorth mwy arbenigol, y rhai ag anghenion cymhleth, a’r rhai sydd angen help mewn argyfwng. Dywed y Pwyllgor fod angen gwaith “sylweddol ac ar frys” yn hyn o beth i sicrhau bod sylfeini’r dull system gyfan yr ydym wedi galw amdani ar waith erbyn diwedd y Senedd hon.

Bydd adroddiad y Pwyllgor, Cadernid Meddwl: ddwy flynedd yn ddiweddarach, yn cael ei drafod yn y Cyfarfod Llawn ar 16 Rhagfyr 2020. Gallwch wylio’r ddadl ar Senedd.tv yma.

Hefyd i’w nodi:

Student online

Sgyrsiau teuluol yn ystod Covid-19: Gwahaniaethau mewn teuluoedd Tsieineaidd

Sgyrsiau teuluol ar-lein a thramor yn ystod Covid-19: y gwahaniaethau rhwng teuluoedd Tsieineaidd gyda’i merch a gyda’i mab

Mae myfyrwyr rhyngwladol sydd yn y cyfnod ansicr rhwng bod yn bobl ifanc yn eu harddegau ac oedolion annibynnol wedi bod yn arbennig o agored i niwed yn ystod y cyfnod clo. Mae llawer yn byw ymhell o berthnasau, heb lawer o rwydweithiau cymdeithasol ac yn brin o’r profiad i lywio’u ffordd drwy’r argyfwng iechyd cyhoeddus hwn. Ar yr un pryd, newidiodd y ffordd o gymdeithasu. Diflannodd cynulliadau cymdeithasol, wrth i deuluoedd ar draws y byd gyfathrebu’n fwy drwy ddulliau digidol. Mae llawer o deuluoedd wedi bod yn cyfathrebu ar-lein yn lle cwrdd yn gorfforol, yn hytrach na sianel gyflenwol ar gyfer agosatrwydd teulu.

Yn ystod fy mhrofiad fy hun fel myfyriwr yn ystod y cyfnod clo, casglais ddata gan fy nghyfoedion am eu profiadau o gyfathrebu gyda’u teulu yn ystod cyfnod Covid-19. Cynhaliwyd yr ymchwil yn ystod mis Mehefin a mis Gorffennaf 2020, ac roedd yn cynnwys cyfweliadau un i un gydag 20 o fyfyrwyr rhyngwladol Tsieineaidd. Roedd y mwyafrif yn sgyrsiau ar y we, wedi’u cynnal gan ddefnyddio’r teclyn cyfathrebu digidol, WeChat, sef ap negeseuon amlbwrpas Tsieineaidd. Dyma’r prif ddewis i deuluoedd ar draws y byd gyfathrebu yn Tsieina; mae apiau negeseuon eraill wedi’u rhwystro yn Tsieina oherwydd sensoriaeth ar y rhyngrwyd (Yang a Liu, 2014). Cynhaliwyd sawl cyfweliad wyneb yn wyneb oherwydd ein bod yn byw yn agos at ein gilydd.

Cefndir yr astudiaeth

Cynhaliwyd cyfweliadau â 10 myfyriwr benywaidd a 10 myfyriwr gwrywaidd, rhwng 19 a 28 oed, ac roeddent yn cynnwys myfyrwyr israddedig, ôl-raddedig a PhD. Er bod y sawl a gafodd eu cyfweld ar lefelau addysg gwahanol, roedd y mwyafrif yn cael cefnogaeth ariannol gan eu teulu dosbarth canol o hyd. Oherwydd cyfyngiadau symud Covid-19, roedd y bobl roeddwn yn eu cyfweld wedi’u lleoli ledled y byd: yn Ewrop, UDA, Awstralia a De-ddwyrain Asia (e.e. Hong Kong a Japan), a phob un yn gyrchfan boblogaidd ar gyfer astudio dramor.

Ar ôl arolwg demograffig byr (e.e. oedran, rhyw, pwnc astudio a chefndir teuluol), buom yn siarad am eu cysylltiad dyddiol â’u teulu yn ystod y Covid-19 megis amlder cyfathrebu, y dull sgwrsio a ffefrir, lefelau cyfranogiad mamau a thadau, pynciau sgwrsio poblogaidd, ynghyd â’u canfyddiad o newidiadau mewn arferion teuluol o ganlyniad i gyfathrebu digidol (er enghraifft, anfon ‘Arian Lwcus’ ar-lein, sticeri wedi’u hanimeiddio a rhannu cynnwys). Gwnaethom hefyd siarad am hunan-ddatgeliad myfyrwyr wrth gyfathrebu â’u teulu, hynny yw, eu penderfyniad i sensro wrth ddweud rhywbeth o flaen rhieni i reoli’r ffordd maen nhw’n cyflwyno eu hunain yn ddigidol (“Ydych chi’n bwriadu dangos persona ar-lein disgwyliedig neu ddweud rhywbeth y mae’n well gan eich rhieni wrando arno?”).

Canfyddiadau

Yn fras, mae fy ymchwil yn cefnogi astudiaethau blaenorol o gyfathrebu teuluol rhyngwladol sy’n pwysleisio bod technolegau gwybodaeth a chyfathrebu wedi trawsnewid gallu teuluoedd i barhau’n agos er gwaethaf pellter corfforol. 

Ac eto, datgelodd fy nata wahaniaethau nodedig rhwng teuluoedd Tsieineaidd gyda merched a’r rhai â meibion. Yn ôl pob golwg, roedd merched Tsieineaidd yn fwy gweithredol wrth gyfathrebu â rhieni, gan ryngweithio’n fwy aml ac roedd y rhyngweithiad o ansawdd gwell. Mae’r merched hynny sy’n hoff o rannu “moment” bywyd personol ar WeChat bob dydd yn parhau i gyfathrebu â’u teuluoedd yn llai aml. Gwnaethant ddyfalu mai’r rheswm dros hyn oedd bod y momentau hyn yn profi eu bod yn ddiogel ac y gallent leddfu pryder rhieni.

Ac eto, datgelodd fy nata wahaniaethau nodedig rhwng teuluoedd Tsieineaidd gyda merched a’r rhai â meibion. Yn ôl pob golwg, roedd merched Tsieineaidd yn fwy gweithredol wrth gyfathrebu â rhieni, gan ryngweithio’n fwy aml ac roedd y rhyngweithiad o ansawdd gwell. Mewn rhai achosion, roedd rhieni’n ceisio cysylltu’n aml fel y gallai eu merched ‘brofi’ eu diogelwch. Roedd hyn yn cynnwys rhoi gwybodaeth gyson i rieni drwy bostio am fywyd personol ar gyfryngau cymdeithasol bob dydd.

Ar yr un pryd, roedd dewisiadau merched a meibion Tsieineaidd yn wahanol o ran pa mor aml i sgwrsio â’r teulu, yn ogystal â ‘rheoli argraff’. Treuliodd merched, er enghraifft, fwy o amser yn siarad am eu bywyd bob dydd – hwn oedd y dewis olaf o bwnc i feibion. Roedd manylion am fywydau a chlecs aelodau teulu yn bynciau poblogaidd mewn sgyrsiau teuluol â merched, ac nid oedd newyddion a gwleidyddiaeth yn cael eu hystyried yn bynciau mor ddiddorol. Roedd bwyd yn thema gyffredin, gyda sawl merch a gafodd eu cyfweld yn nodi eu bod wedi cael rysáit teuluol, yr oeddent wedi’i choginio ac yna wedi anfon llun o’r pryd adref. 

Roedd cyfranogwyr benywaidd hefyd yn fwy tebygol o rannu profiad o salwch, straen o astudio ac unigrwydd gyda rhieni, gan ddangos eu parodrwydd i ddatgelu eu dibyniaeth feddyliol ar deulu a mynegi’n glir eu hangen am gefnogaeth emosiynol. Yn wir, ymhlith merched, ystyriwyd mai hwn oedd y rheswm craidd dros gadw mewn cysylltiad â rhieni. Roedd merched hefyd yn well am symud arferion teuluol newydd ar-lein a chynnal perthnasoedd, trwy rannu emojis a memynnau. I rai, roedd rhannu emoji wedi dod yn arfer traws-genhedlaeth newydd, difyr. Fel y dywedodd un ferch a gafodd ei chyfweld, “mae fy mam wedi ‘dwyn’ y memyn a anfonais ati a’i ddefnyddio hefyd. Mae hi’n hoffi dyfalu ystyr memyn penodol. Weithiau bydd hi’n chwarae jôc arna i a dweud, ‘mae’r ci ciwt hwn yn debyg i ti’. Rwy’n hapus i glywed ei bod hi hefyd yn ei hoffi.” 

I’r gwrthwyneb, mae bechgyn a gafodd eu cyfweld yn petruso cyn cydnabod bodolaeth angen emosiynol, hiraeth neu broblemau addasu. Mae’n well ganddyn nhw briodoli’r rheswm dros gyfathrebu’n rheolaidd i gyfrifoldeb mabol plant i’w rhieni. I lawer, yn syml ni allent ddod o hyd i air iawn i egluro eu cymhelliant i gyfathrebu â rhieni: “Mae’n rhy gyffredin yn fy mywyd beunyddiol, ac nid wyf erioed wedi meddwl am y rheswm dros gyfathrebu’n gyson â’m teulu. Weithiau, mae’n debycach i glocio i mewn.” Mae ymddygiad goddefol ac agwedd meibion yn deillio’n rhannol o ddisgwyliad cymdeithasol na ddylai dynion ymwneud ag agosatrwydd – yn hytrach dylent fod yn ddewr, yn gryf ac yn canolbwyntio ar eu gyrfa. Gellir ystyried anawsterau wrth hunan-addasu, neu fod yn rhy awyddus i ddangos diddordeb mewn manion bethau teuluol, yn dystiolaeth o sensitifrwydd a bregusrwydd amhriodol. Dewis mab yn y sgyrsiau rhieni hyn yw naill ai diystyru pryderon rhieni yn gyflym, neu siarad am ei ddiddordebau, megis materion gwleidyddol, penderfyniadau teuluol a hobïau personol yn unig. 

Er bod y cyfweliadau’n awgrymu bod merched Tsieineaidd yn dda am gael cymorth gan rieni wrth gyfathrebu, yn rhyfeddol roedd mwy na hanner ohonynt hefyd yn bwriadu “gadael argraff ddelfrydol o flaen rhieni”, hynny yw, cynnal delwedd “ddiniwed, cwrtais, positif a hyfryd”. Fel y ‘ferch dda’ a ddisgwylir gan gymdeithas Tsieineaidd, ni ddylai merched adael i rieni boeni na ‘siomi rhieni’. Mae’r bwriad hwn hefyd yn awgrymu bod yn rhaid iddynt ddethol pa agweddau ar eu bywyd a’u meddyliau i’w cyflwyno ar-lein, gan guddio neu beidio siarad am rai materion. Mae rhieni yn aml yn poeni gormod ac â mwy o reolaeth dros ferched, sy’n cael eu hystyried yn fwy agored i niwed na meibion yn y gymdeithas ‘beryglus’. Dangoswyd hyn, mewn rhai achosion, trwy rybuddion llafar dro ar ôl tro, cyngor digymell ar ddeiet iach a gorffwys, sut i dreulio eu hamser rhydd, faint o alcohol i’w yfed ac ymddygiad o ran ysmygu. 

Ni ddangosodd meibion awydd cryf i gyflwyno delwedd ‘ddelfrydol’ yn ddigidol wrth gyfathrebu â’r teulu. Nododd y bechgyn a gafodd eu cyfweld, er enghraifft, ei bod yn well ganddynt “ei gadw’n real”. Yn wir, mewn rhai achosion, roedd yn well ganddyn nhw ddarlunio eu bywyd yn negyddol er mwyn lleihau disgwyliad rhieni a’r pwysau posib. 

Er bod gan ferched a meibion wahanol arddulliau ar gyfer creu eu delwedd ddigidol i rieni, roedd hunan-ddatgeliad yn seiliedig ar y cydbwysedd rhwng disgwyliadau cymdeithasol eu rhyw, a’u hunaniaeth fel oedolyn newydd. Gydag ymwybyddiaeth o’u hymreolaeth gynyddol, gostyngodd awdurdod rhieni ar gyfer merched a meibion. 

Casgliad 

Gall astudio cyfathrebu digidol mewn teuluoedd yng nghyd-destun Tsieineaidd ein helpu i archwilio’r berthynas newidiol rhwng rhieni a phlant sy’n symud o’r model cyfnewid rhwng cenedlaethau traddodiadol i gyfathrebu a rhyngweithio ar y cyd. Gall hefyd helpu i egluro’r rhesymau cymdeithasol a diwylliannol dros hunan-ddatgelu a’r hunan digidol yn ôl rhyw. 

Yang, Q. a Liu, Y. (2014). What’s on the other side of the great firewall? Chinese Web users’ motivations for bypassing the Internet censorship. Computers in Human Behavior, 37

Mae Yang Shuhan yn fyfyriwr ôl-raddedig ym maes Cymdeithas Ddigidol ym Mhrifysgol Caeredin.

Blog gwreiddiol ar gael yn y Ganolfan Ymchwil ar Deuluoedd a Pherthnasoedd.



Young person with mask

Yng nghysgod pandemig: Profiad pobl ifanc y stryd yn Harare yn ystod COVID-19

Mae Janine Hunter wedi bod yn Ymchwilydd ar Dyfu i Fyny ar y Strydoedd ers mis Ionawr 2013 ym Mhrifysgol Dundee. Mae hi hefyd yn ei blwyddyn gyntaf (rhan-amser) yn astudio PhD ar berthnasoedd cariad pobl ifanc y stryd yn Accra, Ghana.

Mae’r llun ar y clawr ar gyfer y map stori yn dangos (chwith-dde): Jude, Ralph, Jojo, Madnax, Mathew. Llun gan Nixon. “Mae ein cyflog wedi lleihau… Helpwch ni i gael swyddi, a helpwch ni gyda bwyd.” Mae Mada, 16 oed, yn disgrifio bywyd gyda chyfyngiadau symud COVID-19 yn Harare. Llun llonydd o ffilm wedi’i recordio gan Yeukai. 

Mae Yng Nghysgod Pandemig: Profiad pobl ifanc y stryd yn Harare yn ystod COVID-19 yn ‘fap stori’ sydd ar gael am ddim, a lansiwyd ar 30 Mehefin. Mae’n cynnwys ffilmiau, ffotograffau a manylion bywydau pobl sy’n byw ar y strydoedd yn ystod y cyfyngiadau symud, gan ddefnyddio data gweledol a recordiwyd gan y bobl ifanc y stryd yn Harare.

Mae pandemig a chyfyngiadau symud COVID-19 wedi cael effaith ddigynsail ar fywydau pob un ohonom. Yn Zimbabwe, lle mae dwy ran o dair o’r boblogaeth yn byw mewn tlodi (Rhaglen Bwyd y Byd, 2019), mae’r cyfyngiadau symud wedi gwaethygu prinder dŵr a bwyd ac wedi gweld cyrffyw, casgliadau a gorfodi’r bobl ifanc sy’n byw ar y strydoedd i symud. Mae prosiect ymchwil Tyfu i Fyny ar y Strydoedd wedi bod yn gweithio gyda’r Ymddiriedolaeth Grymuso Strydoedd (SET) a rhwydwaith o bobl ifanc ar y stryd yno ers 2012. Roeddem yn gwybod pa mor galed oedd amodau o dan amgylchiadau arferol, faint yn anoddach fyddai gyda chyfyngiadau symud COVID-19?

Ddiwedd mis Mai a dechrau mis Mehefin 2020, casglodd pobl ifanc y stryd fideos, lluniau a straeon ynghylch yr aneddiadau incwm isel, lonydd ac ardaloedd o dir gwag o amgylch Harare lle mae pobl ifanc yn cael bywoliaeth yn yr economi anffurfiol, er enghraifft casglu a gwerthu plastigau – gan ennill llai na hanner ceiniog (GBP) y cilo. Mae’r map stori yn cynnwys stori Mai Future, merch feichiog ifanc sy’n dangos i ni’r lloches y mae hi wedi’i rhoi at ei gilydd ar dir diffaith lle mae hi a’i phlentyn ifanc yn byw; Denford, sy’n dangos sut y mae ef a’i ffrindiau’n cysgu mewn dull newydd gan gadw pellter cymdeithasol, nad ydynt yn gallu swatio at ei gilydd am gynhesrwydd mwyach; a Zviko, sy’n coginio mwydod mopane mewn hen duniau paent a ddefnyddir fel potiau coginio. 

Roedd gwneud y map stori yn heriol i’r cyfranogwyr, oherwydd roedd cyrffyw parhaus yn golygu nad oedd pobl ifanc y stryd i fod yng nghanol y ddinas o gwbl. Roedd grwpiau wedi’u cyfyngu i’r lonydd cudd neu’r ‘canolfannau’ (eu cartrefi i bob pwrpas) neu yn yr aneddiadau incwm isel y tu allan i ganol y ddinas. Gwnaeth cyfranogwyr gwahanol gasglu data gweledol yn yr ardaloedd roeddent yn byw ynddynt ar ffonau symudol a fenthycwyd, gan nad oeddent yn gallu symud ar draws y ddinas.

Mae’r map stori yn brosiect cydweithredol rhwng Zimbabwe a’r DU: Gweithiodd Shaibu Chitsiku o SET gyda phobl ifanc y stryd yn Harare i recordio’r deunydd gweledol; ac wrth astudio ym Mhrifysgol Dundee (a roddodd gymeradwyaeth foesegol yn ogystal â’r rhaglenni gwe trwyddedig), golygwyd y data gweledol a chyd-destunol a chrëwyd yr adnodd ar-lein gan ddefnyddio ArcGIS StoryMaps ESRI.

Roedd Harare yn un o dair dinas (ochr yn ochr ag Accra, Ghana a Bukavu, DRC) yn y prosiect ymchwil Tyfu i Fyny ar y Strydoedd, a gynhaliwyd rhwng 2012-2016 ac a oedd yn cynnwys 229 o gyfranogwyr craidd a channoedd yn fwy mewn rhwydweithiau a grwpiau ffocws. Gwnaeth Tyfu i Fyny ar y Strydoedd, gyda chyllid a gafwyd gan Ymddiriedolaeth Backstage, alluogi’r 24 o bobl ifanc ar y strydoedd (roedd 9 yn gyfranogwyr gwreiddiol) i gasglu’n weledol sut beth yw bywyd ar y stryd wrth i ferched a dynion ifanc geisio goroesi o dan gyfyngiadau symud COVID-19 yn Harare.

Roedd methodoleg wreiddiol Tyfu i Fyny ar y Strydoedd yn defnyddio dull gallu, gan dynnu ar Sen (1999) a Nussbaum (2000), lle diffiniodd cyfranogwyr eu galluoedd eu hunain ar y stryd ac fe’u hystyried yn arbenigwyr yn eu bywydau eu hunain. Mae nodau’r prosiect yn parhau: newid y disgwrs ynghylch plant a phobl ifanc y stryd a’u hawl i wneud bywydau o werth wrth fyw ar y stryd. Mae’r map stori hwn yn barhad o’r dull hwnnw, ac yn adnodd unigryw ac amserol ar sut mae pobl ifanc ddigartref sy’n byw mewn tlodi trefol yn profi pandemig a chyfyngiadau symud COVID-19.

Dyma ail fap stori’r prosiect: yn 2017 ariannodd Gwobr Stephen Fry Prifysgol Dundee arddangosfa ar-lein a grëwyd gyda phobl ifanc y stryd yn Accra. Mae Tyfu i Fyny ar y Strydoedd: Map Stori gan Bobl Ifanc y Stryd yn Accra yn cynnwys adrannau wedi’u hadeiladu o amgylch y deg gallu yr oedd plant a phobl ifanc y stryd wedi’u diffinio fel allwedd i’w bywydau. Mae allbynnau eraill sydd ar gael am ddim ar-lein yn cynnwys: Papurau Briffio yn Saesneg a Ffrangeg, a’r Pecyn Hyfforddi Cyfnewid Gwybodaeth arobryn.

Mae’r ffilmiau o fap stori Harare ar gael ar YouTube ar y sianel Tyfu i Fyny ar y Strydoedd. Ar ôl gweld y canlyniad terfynol, dywedodd Shaibu: “Cymerais ran yn y casgliad o’r lluniau a’r fideos, felly yn amlwg mae gen i ragor o wybodaeth am y digwyddiadau a’r cyd-destun; fodd bynnag, gwnaeth y stori fy symud i, er fy mod i yno pan gafodd ei chreu. ‘Bolato’ yw fy marn i! (Mae’n wych!).”

Cafodd y map stori ei greu gan Tyfu i Fyny ar y Strydoedd:

  • Cyfranogwyr a chrewyr gweledol: Arnold, Claude, Denford, Fatso, Fungai, Henzo, Jojo, Jonso, Jude, Mada, Madnax, Mai ‘Future’, Mathew, Mavhuto, Ndirege, Nixon, Ralph, Ranga, Tarwirei, Taurai, Tobias, Tonderai, Yeukai, Zviko . Sylwch mai ffugenwau yw pob enw, a ddewiswyd gan y cyfranogwyr.
  • Rheolwr Prosiect, Harare: Shaibu Chitsiku, Ymddiriedolaeth Grymuso Strydoedd, Harare, Zimbabwe. Golygu ac adeiladu’r map stori: Janine Hunter, Daearyddiaeth, Prifysgol Dundee, y DU. Golygu’r ffilm ac is-deitlau: Victor Maunzeni, Ymddiriedolaeth Grymuso Strydoedd, Harare, Zimbabwe. Cyfarwyddwyr Tyfu i Fyny ar y Strydoedd:  Yr Athro Lorraine van Blerk, Prifysgol Dundee, y DU; Dr Wayne Shand, EDP Associates, y DU; a’r diweddar Fr Patrick Shanahan, StreetInvest.

Partner NGO: StreetInvest, y DU. Ariannu: Ymddiriedolaeth Backstage, y DU.
Mae hefyd erthygl Conversation UK sy’n gysylltiedig â’r map stori hwn a phodlediad Conversation Africa gyda Pasha 88.

Cyfeirnodau

  • Nussbaum, M.C. (2000). Creating Capabilities: The Human Development Approach. Caergrawnt, UDA: Harvard University Press.
  • Sen, A. (1999). Development as Freedom. Gwasg Prifysgol Rhydychen, y DU, Rhydychen.
  • Rhaglen Bwyd y Byd (2019). Country Brief. WFP Zimbabwe, Ionawr 2019.

Neges wreiddiol ar gael yn y Ganolfan Ymchwil ar Deuluoedd a Pherthnasoedd.

Woman at laptop

Gwasanaethau ar-lein, iechyd meddwl a lles plant a phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal

Gwasanaethau ar-lein, iechyd meddwl a lles plant a phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal

Mae iechyd meddwl a lles da yn bwysig, yn enwedig yn ystod pandemig COVID-19. Gyda’r cyfyngiadau newydd ynghylch cadw pellter cymdeithasol, mae symudiad wedi bod at ddarparu gwasanaethau iechyd meddwl ar-lein. Fodd bynnag, hyd yma, nid ydym yn gwybod y ffyrdd gorau i ddatblygu gwasanaethau ar-lein, na sut i addasu rhaglenni sydd wedi’u darparu wyneb yn wyneb o’r blaen fel eu bod yn llwyddiannus ar-lein. Mae angen ymchwilio i ddeall sut all ymyriadau symud i fod ar-lein, neu’n ddarpariaeth gyfunol (cymysgedd o wyneb yn wyneb ac ar-lein), pa fodelau yr ystyrir eu bod yn gweithio fwyaf effeithiol, a pha ymagweddau sydd angen rhagor o ddatblygiad, addasiad a gwerthusiad. Mae’r astudiaeth newydd hon, a ariannwyd gan y rhwydwaith TRIUMPH yn bwriadu ymchwilio sut i ddatblygu rhaglenni ar-lein orau i bobl ifanc sydd â phrofiad o ofal. Mae tîm o Brifysgol Caerdydd a Voices from Care Cymru yn gweithio gyda Rhwydwaith Maethu Cymru i wella gwasanaethau ar-lein er mwyn cefnogi iechyd meddwl a lles yn well.

Byddwn yn cyfweld ac yn rhedeg grwpiau ymgynghori gyda phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal, gofalwyr maeth, a gweithwyr proffesiynol gofal cymdeithasol i ymchwilio i’w profiadau nhw o raglenni ar-lein, ac i ddeall beth maent eisiau gan wasanaethau ar-lein. Bydd hyn yn ein helpu i ystyried y ffordd orau i ddatblygu neu addasu gwasanaethau, a darganfod pa fathau o raglenni yr hoffai cyfranogwyr eu gweld yn y dyfodol.

Bydd canfyddiadau’r ymchwil yn ein galluogi i ddatblygu cyfres o ganllawiau ac egwyddorion i helpu llunwyr polisïau, ymarferwyr ac ymchwilwyr ynglŷn â llunio a/neu addasu rhaglenni i’w cynnig ar y we. Os ydych yn berson ifanc sydd â phrofiad o ofal, yn ofalwr maeth neu’n ymarferydd, ac yn awyddus i gyfrannu at ddatblygu gwasanaethau ar-lein i gefnogi iechyd meddwl a lles, cysylltwch â ni i roi gwybod!

Rhiannon Evans
DECIPHer (Centre for Development, Evaluation, Complexity and Implementation in Public Health Improvement), Cardiff University
evansre8@cardiff.ac.uk
@1RhiannonEvans

Dawn Mannay
School of Social Sciences, Cardiff University
mannaydi@cardiff.ac.uk
@dawnmannay

#BuildBackBetter: Rydych chi’n gwybod ei fod yn gwneud synnwyr, ond sut rydych chi’n gwneud hynny?

Trwy gydol y pandemig, y cyfnod cloi a nawr cyfnod clo estynedig yn ein dinas frodorol, mae staff Leicestershire Cares wedi bod yn gweithio gydag amrywiaeth o gydweithwyr cymunedol, cyngor a busnes i sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl. Mae llawer o’r gweithgarwch hwn wedi cael ei gyflawni gan grwpiau bach sydd wedi ffurfio mewn ymateb i’r pandemig. Diffyg biwrocratiaeth, rheolau a chyfarwyddebau gweithio, ynghyd â brwdfrydedd, cymhelliant a chyswllt dynol y maen nhw i gyd wedi’u hwyluso gan y rhyngrwyd, sydd wedi hybu llawer o hyn. Ym mis Ebrill awgrymwyd y canlynol gennym:

“Y realiti yw bod digwyddiadau fel y pandemig yn gofyn am sefydliadau ystwyth, sy’n debyg i “gychod gwib” yn eu gallu i ymateb a gweithredu’n gyflym. Yn aml, mae awdurdodau lleol a grwpiau gwirfoddol mwy o faint yn debyg i “agerlongau”. Unwaith maen nhw ar drywydd penodol, ni allant newid yn gyflym.”

Mae ymgyrch #BuildBackBetter, a lansiwyd yn ddiweddar gyda chefnogaeth 350 o arweinwyr busnes, grwpiau cymunedol a gwleidyddion, yn gyfle gwych i fyfyrio ar y profiad hwn a dysgu ohono. Fel nodwyd gennym yn “What’s so funny about peace, love and understanding?”

“Pan fydd ein gwleidyddion yn ymestyn y tu hwnt i’w diddordebau pleidiol ac yn dechrau ymgysylltu â phobl mewn ffordd ystyrlon, byddant yn darganfod bod y cyhoedd yn ffynhonnell doreithiog o syniadau, arbenigedd, sgiliau a phrofiad bywyd sy’n gallu arwain at wneud penderfyniadau mwy effeithiol.  Maen nhw’n gweld bod gan bobl farn gymysg – sydd weithiau’n anghyson – nad yw’n cydweddu’n berffaith â maniffesto ond mae’r rhan fwyaf yn fodlon cyrraedd rhyw fath o gyfaddawd.   Dyma pam mae sefydliadau megis Compass, yr RSA ac eraill yn sôn am gynghreiriau blaengar, adeiladu pontydd rhwng pobl ac annog twf democratiaeth o’r gwaelod i fyny.”

Mewn sawl ffordd mae’r cyfnod clo wedi amlygu problemau roeddem eisoes yn ymwybodol ohonynt. Anghydraddoldeb, tlodi plant, tlodi bwyd, tlodi yn y gwaith, amodau gwaith ansicr sydd hefyd, mewn rhai achosion, yn anghyfreithlon. Mae’r cydbwysedd rhwng gwaith a bywyd, yr amgylchedd, gwasanaethau cyhoeddus dirywiedig, diffyg tai fforddiadwy a’r pryderon am iechyd corfforol a lles meddyliol oll dan sylw erbyn hyn.  Er gall fod amrywiaeth yn y pwyslais, mae’r holl bleidiau gwleidyddol yn siarad am “fargeinion newydd gwyrdd”, camau gan y llywodraeth i ysgogi’r economi, amddiffyn y tlodion a pham mae angen i ni greu cymdeithas mwy caredig a gofalgar.

Roedd llofruddiaeth George Floyd ddiwedd mis Mai a’r protestiadau a’r dadlau canlynol a sbardunwyd gan #MaeBywydauDuOBwys yn dwysáu’r teimlad ein bod wedi cyrraedd croesffordd dyngedfennol. Roedd rhaid unioni anghyfiawnderau hanesyddol; mae’r system sydd gennym ar hyn o bryd yn hynod annheg. Mae’n gwahaniaethu’n systemig yn erbyn pobl groendywyll wrth osgoi neu guddio sut mae wedi elwa o gaethwasiaeth, gwladychiaeth a hiliaeth.

Er bod llawer o bobl nodedig yn ein cefnogi ac yn penlinio, roedd eraill yn fwy pryderus. Roedd sôn am fraint pobl wynion a pheidio ag ariannu’r heddlu yn cael ei bortreadu gan rai enwebwyr fel eithafiaeth asgell chwith yn cuddio y tu ôl i fudiad Mae Bywydau Du o Bwys. Wrth i gerfluniau gael eu dymchwel ac wrth i’r galwadau am ddymchwel mwy ohonynt gynyddu, roedd rhai’n gweld hyn fel ymosodiad ar hunaniaeth a hanes y DU. Wrth i bobl orymdeithio i amddiffyn cerfluniau Winston Churchill a rhannu cyfarchion Natsïaidd, roedd y gymuned fawr gynhwysol a allai ddod i gonsensws yn ymddangos fel breuddwyd bell.

Ac eto, yn ôl arolygon, dim ond 6% o Brydeinwyr sy’n awyddus i ddychwelyd i’r un economi ag yr oedd yn bodoli cyn argyfwng Covid-19. Yn lle hynny, mae pobl am ailadeiladu’n gryfach, yn wyrddach ac yn decach. Mae cryn gefnogaeth dros Mae Bywydau Du o Bwys, er nad o anghenraid ar gyfer rhai o’u dulliau. Felly, mae rhesymau i fod yn llon ac yn obeithiol. Byddem yn awgrymu y dylai “profiad bywyd a lleisiau” pobl leol fod wrth wraidd unrhyw newid, fel y byddan nhw’n llunio’r agenda ar gyfer sut dylai eu cymunedau ddatblygu. Wrth i ni ddechrau symud ymlaen, byddai’n dda gweld mwy o bwyslais ar y canlynol:

  • Prosesau penderfynu wedi’u datganoli’n fwy a rhoi mwy o bwerau i gynghorau benderfynu ar y ffordd orau i’w cymunedau a’u heconomïau lleol ddatblygu.
  • Ffurfiau creadigol o ddemocratiaeth ystyriol sy’n grymuso ac yn galluogi pobl leol i gymryd rhan, trafod, dadlau a dod i gonsensws.
  • Cymunedau, busnesau a llywodraeth leol yn datblygu timau a strwythurau ystwyth, creadigol sy’n gallu gwrando, dysgu ac addasu.
  • Mynegai hapusrwydd a lles y cytunwyd arno’n genedlaethol a ddefnyddir ar y cyd â’r Cynnyrch Domestig Gros i roi gwybod i ni pa mor dda rydym yn ei wneud.
  • Targedau llym a Dangosyddion Perfformiad Allweddol ar gyfer dileu tlodi yn ei ffurfiau lu.

Wrth gwrs, mae llawer o faterion y mae angen mynd i’r afael â nhw ond os gellir gwreiddio prosesau penderfynu mewn cyd-destun lleol y mae pobl yn teimlo bod ganddynt gysylltiad ag ef a rheolaeth drosto, rwy’n credu’n gryf y byddwch yn llawer mwy tebygol o gyflawni newid. Mae angen i wleidyddion ac arweinwyr busnes a chymunedol weld mai eu diben cyffredin yw adeiladu cymunedau gwell. Mae hyn yn llawer mwy tebygol o ddigwydd os byddant yn gweithio mewn partneriaethau agored a thryloyw sy’n llawn parch lle byddan nhw’n derbyn bod ganddynt lawer i’w ddysgu oddi wrth ei gilydd ac mai’r ffordd orau o wybod beth yw dymuniadau’r bobl yw eu cynnwys yn weithredol yn eu prosesau penderfynu.

Mae’r pandemig wedi dangos yn glir beth yw cryfderau a diffygion ein heconomi a’n gwleidyddiaeth. Mae gennym lawer i ymfalchïo ynddo ond hefyd lawer y gallwn ni – a rhaid i ni – ei wella. Felly, gadewch i ni rymuso cymunedau a defnyddio eu creadigrwydd, eu caredigrwydd a’u gwybodaeth leol i #BuildBackBetter a sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl.

Kieran Breen
Prif Weithredwr Leicestershire Cares
@LeicsCares

Cyhoeddwyd y Blog hwn yn wreiddiol gan Vulnerability 360.

Dolenni defnyddiol

BuildBackBetter.org
What’s so funny about peace, love and understanding? (Thersa.org)
What is the response to the pandemic telling us about community development and the state of local government? (Vulnerability 360)
Cylchlythyr: Leicestershire Cares 12 weeks in (Leicestershire Cares)
Just 6 of UK public want a return to pre-pandemic economy(The Guardian)
Poll shows strong public support for BLM protests (Hope not Hate.org)

Gwerth LEGO fel dull gweledol: Deall profiadau o les mewn ysgolion

Mae lles yn brofiad cymhleth i’w fesur, ei ddiffinio, arsylwi arno a’i gyfleu.  Roedd fy ymchwil yn defnyddio LEGO fel dull ymchwilio er mwyn archwilio prynhawniau Dydd Mercher Lles, sy’n fenter i gyflawni nod Iechyd a Lles Cwricwlwm Drafft i Gymru 2022 mewn Ysgol Uwchradd Anghenion Addysgol Arbennig ac Anableddau yn ne Cymru

Mae holiaduron a chyfweliadau’n tueddu i fesur effaith seicolegol o les dros amser. Ond nid yw’r mesurau hyn bob amser yn gallu ‘mesur yr anfesuradwy’ neu gofnodi’r profiad cymhleth o les. Hefyd, mae pobl ifanc yn eu harddegau yn aml yn gyndyn i gyfathrebu, sy’n gwneud meithrin perthnasoedd rhwng ymchwilwyr a chyfranogwyr yn bwysig yn ogystal ag anodd ei gyflawni.  Felly sut gellir annog pobl ifanc yn eu harddegau i siarad am eu teimladau?

Crëwyd LEGO Build to Express at y diben penodol hwn – fe’i defnyddir fel arfer mewn ystafelloedd dosbarth fel dull o gysylltu â myfyrwyr ynghylch syniadau haniaethol ac fel dull ymyrryd i ddisgyblion y gallai fod angen therapi arnynt. Yn aml mae’r syniad o LEGO fel tegan ar gyfer chwarae yn annog cyfranogwyr i gyffwrdd, adeiladu a chreu rhywbeth mewn modd organig, a hynny’n awtomatig. O fewn fformat cydnabyddedig sesiynau Therapi LEGO’r ysgol, gofynnais y cwestiwn ‘Sut rydych chi’n teimlo ar ddiwrnod arferol ac ar Ddydd Mercher Lles’ i grŵp o gyfranogwyr bodlon.

Roedd y cyfrwng yn galluogi disgyblion i gyfathrebu mewn trosiadau, fel a welir yn y delweddau canlynol.

Lego piece

Esboniodd yr adeiladwr ei fod fel arfer yn casáu’r ysgol – “Bydda i’n onest, dwi’n triwanta’n aml achos mod i ddim moyn cael fy nghyfyngu, fel y ffens. Dwi ddim moyn bod mewn gwersi 50 munud heb allu gadael’, wrth bwyntio i’r ffigur LEGO gyda ffens o’i amgylch. “Fi yw’r ysgol yn symud trwy wers gyfan ar ddydd Mercher ac yn aros yno achos mod i moyn gwneud hynny, achos mod i’n gallu gwneud beth dwi moyn ei wneud yn lle bod rhywun yn dweud wrtha i i wneud e.

Lego piece

“Dyma fi mewn gwers y Tiwtor, dwi’n ei chasáu. Dwi ar y soffa’n ffonio fy mam i ddod i fy nôl i. Mae’n gas ‘da fi pan fo’r tiwtor yn dweud wrtha i beth i’w wneud.” Caiff yr athrawes ei phortreadu mewn het gwrach gydag ysgub. Mae’r adeiladwr yn esbonio ochr arall ei fodel, sy’n llawn brics lliwgar a ffigurau LEGO sy’n eistedd o gwmpas bwrdd gyda’i gilydd. “Therapi LEGO yw hwn a dwi’n dwlu ar hwnnw achos ein bod yn gallu gwneud pethau celf a chwarae cerddoriaeth a chael hwyl gyda Syr. Dyma fy holl ffrindiau’n eistedd o gwmpas yr adeilad gyda fi.”

“Roedd Thomas yn niwsans mawr y bore ‘ma a dwedodd Syr fod rhaid i fi eistedd yno drwy gydol y wers gyda fe’n fy mhlagio gyda’i swn.”  Yn groes i’r hunanreolaeth roedd yr adeiladwr yn ei theimlo yng ngwers y bore yma, fel a welir ar yr ochr dde, mae’n esbonio’r ffigur ar yr ochr chwith: “Dyma fi ar ôl i fi gael cinio ac fy mod yn gallu mynd i’m gweithgaredd heb fod Thomas yno.”

Mae model LEGO y myfyrwyr wahaniaeth nodedig rhwng y gwersi disymud, rhwystredig a chyfyngol trwy gydol yr wythnos a phwysigrwydd gwersi ymarferol sy’n amlwg yng ngweithgareddau Dydd Mercher Lles. Yma maen nhw’n dangos bod eu gallu i gael hunanreolaeth dros eu cyrff a’u gweithgareddau yn nodwedd bwysig o ddydd Mercher. Yn yr eiliadau hyn o ryddid cyffredin, mae myfyrwyr yn sylweddoli bod eu cyrff ar y cwricwlwm ac yn cael eu gwerthfawrogi cymaint â chanlyniadau ac amcanion dysgu.. Trwy roi’r cyfle hwn iddynt reoleiddio eu hunain, rhyngweithio’n rhydd a defnyddio’r ystafell ddosbarth er eu lles nhw, maent yn dysgu bod ysgolion yn gallu bod yn lleoedd cyfannol ar gyfer lles.

Mae’r elfen greadigol sy’n rhan gynhenid o LEGO (sy’n deillio o’r ymadrodd Daneg leg godt  sy’n golygu ‘chwarae’n dda’) yn ffordd hawdd ac effeithlon i gyfathrebu’n greadigol mewn sefyllfaoedd ymchwil. Roedd ystyried dulliau gweledol a’u gallu i roi hunanreolaeth i gyfranogwyr yn cyd-fynd â’r profiad cymhleth ac amrywiol o les yn yr ysgol hon. Er bod posibilrwydd na fydd modd gwneud hyn ym mhob ystafell ddosbarth, dyluniad ymchwil nac adolygiad cwricwlwm, mae’n dangos y gall ceisio barn a phrofiadau myfyrwyr fod yn fenter hwyliog a chreadigol sydd, yn y  pen draw, yn dwyn boddhad.

Fel offeryn ac fel tegan, mae LEGO yn drysu’r ffiniau rhwng ymchwil a phrofiad, gan atgyfnerthu pwysigrwydd cofio pwy sydd wrth wraidd cwestiynau ymchwil, newidiadau i’r cwricwlwm a pholisïau, a sut gall eu lleisiau gael eu clywed.

Alice Abrey
@AbreyComms

Child at school

Adnabod ac ymateb i achosion o esgeuluso plant mewn ysgolion: Negeseuon ar gyfer arferion gorau

Gyda’r rhan fwyaf o blant yn dychwelyd i ysgolion, disgwylir y bydd atgyfeiriadau i’r Gwasanaethau Plant yn codi’n sylweddol. Fel y cafodd ei adrodd yn ddiweddar yn y Guardian, bydd ysgolion yn chwarae ‘rôl ganolog wrth sylwi ar esgeulustod a cham-drin’.

Ar ôl bron i chwe mis i ffwrdd o’r ystafell ddosbarth, mae plant y byddai angen cymorth a chefnogaeth arnynt o’r blaen wedi bod yn anweledig i staff mewn ysgolion. Yn ôl yr Adran Addysg, mae nifer yr atgyfeiriadau a dderbyniwyd gan y Gwasanaethau Plant ers i ysgolion gau oherwydd achosion covid19 wedi gweld gostyngiad dramatig o 18% (o’i gymharu â’r tair blynedd ddiwethaf).

Ysgolion yw’r corff sy’n cyfeirio amlaf ond un at y gwasanaethau statudol, ac yn bartneriaid hanfodol wrth ddiogelu ac amddiffyn ein plant. Caiff staff mewn ysgolion gyfle i arsylwi plant mewn amrywiaeth o leoliadau, y tu mewn a’r tu allan i’r ystafell ddosbarth. Gall athrawon a staff eraill ysgolion fonitro ymddygiad plant bob dydd, dros gyfnod estynedig o addysg, gan arsylwi ar sut maent yn ymwneud â phlant eraill ac ag aelodau o’u teuluoedd. Maent mewn sefyllfa unigryw i nodi pryderon yn gynnar a rhannu gwybodaeth sy’n sicrhau bod plant yn cael y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt ar yr adeg gywir.

Mae’n hanfodol felly bod staff ysgolion yn cael eu cefnogi’n llawn i adnabod plant y mae angen cefnogaeth ychwanegol arnynt, a’u bod yn barod i ymateb i’r rhai sydd wedi bod yn byw gyda cham-drin neu esgeulustod, ac y mae angen eu hamddiffyn.

Mae adroddiad polisi newydd gan Dr Vicky Sharley (Prifysgol Bryste) yn tynnu sylw at ganfyddiadau astudiaeth ddiweddar a ariannwyd gan Lywodraeth Cymru drwy law Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru. Mae’r adroddiad yn edrych ar sut mae staff ysgolion yn nodi ac yn ymateb i blant y maent yn amau eu bod yn byw gydag esgeulustod (sef y rheswm mwyaf cyffredin y mae plentyn ar gynllun amddiffyn plentyn yn Lloegr). Mae’r adroddiad yn nodi argymhellion allweddol ar gyfer arferion gorau ar draws ysgolion a gwasanaethau amddiffyn plant, ac yn galw ar lunwyr polisïau i gefnogi ysgolion a gweithwyr cymdeithasol yn eu rolau unigryw ond cysylltiedig o fewn y system amddiffyn.

Mae’r adroddiad hefyd yn amlinellu dull newydd o ddatblygu perthnasaoedd rhyngasiantaethol effeithiol i wella canlyniadau diogelu. Mae’n hanfodol ar gyfer lles plant y codir unrhyw bryderon cyn gynted â phosibl. Mae hyn yn gofyn am fwy o gefnogaeth i staff ysgolion ac i weithwyr cymdeithasol ddatblygu perthynas waith agos a sianelau cyfathrebu rhagorol. Mae argymhellion yn arbennig o berthnasol ar adeg pan fo plant yn dychwelyd i’r ystafell ddosbarth, wedi bod yn ‘guddiedig’ i wasanaethau am fwy na phum mis, ac mae disgwyl y bydd atgyfeiriadau’n codi.

Gallwch ddarllen yr adroddiad llawn am Bolisi Bryste. Mae’r argymhellion allweddol yn cynnwys y canlynol:

  • Dylid cefnogi Penaethiaid i sefydlu cymunedau dysgu effeithiol yn eu hysgolion fel y bydd staff yn datblygu gwybodaeth ac arbenigedd sy’n benodol i gyd-destun ar sut i ymateb yn effeithiol i esgeulustod plant o fewn lleoliad ysgol.
  • Dylai ysgolion recriwtio staff strategol sy’n dangos ymrwymiad i ddatblygu arbenigedd ym maes esgeulustod plant er mwyn hyrwyddo lles plant yn yr ysgol.
  • Dylai staff ysgolion sy’n adnabod y gymuned leol yn dda gael cyfleoedd i esbonio am fywydau plant y mae amheuaeth eu bod yn byw gydag esgeulustod.
  • Dylai gweithwyr cymdeithasol roi adborth i ysgolion fel mater o drefn ar ganlyniad atgyfeiriadau a wneir i wasanaethau amddiffyn plant a’r rhesymeg dros eu penderfyniad i beidio ag ymyrryd.
  • Dylai gweithwyr cymdeithasol sicrhau nad yw Cynadleddau Amddiffyn Plant yn cael eu cynllunio yn ystod gwyliau’r ysgol, ac y caiff gwybodaeth ei rhannu ag ysgolion newydd pan fydd plant yn trosglwyddo i addysg uwchradd.
  • Dylai cyfleoedd anffurfiol a ffurfiol fod ar gael i’r holl staff dreulio amser mewn asiantaethau partner i gefnogi datblygu gwybodaeth ac arbenigedd am ddarparu gwasanaethau.
  • Dylid defnyddio dogfen ganllaw trothwy’r awdurdod lleol fel dull o drafod myfyriol ar draws gwasanaethau, i lywio penderfyniadau proffesiynol a meithrin ‘iaith a rennir’, fel y gall staff yr ysgol fynegi pryderon yn fwy effeithiol yn eu hatgyfeiriadau.
  • Mae rôl Gweithiwr Cymdeithasol yr Ysgol yn ymateb i lawer o rwystrau rhyngbroffesiynol rhwng ysgolion a gwasanaethau amddiffyn plant a dylid eu sefydlu ym mhob awdurdod lleol.

Mae’r astudiaeth hon yn sail i ymchwil barhaus Dr Sharley sy’n ymchwilio i arferion amddiffyn rhyngbroffesiynol ledled y Deyrnas Unedig. Byddai’n hapus ateb unrhyw gwestiynau am yr astudiaeth hon neu drafod ei gwaith parhaus ac yn y dyfodol yn y maes hwn.

Dr Sharley, Prifysgol Bryste
Lawrlwytho’r adroddiad

Cyhoeddwyd y blog hwn yn gyntaf gan Bolisi Bryste.

Group of young people

Sut i addasu gweithgareddau’r celfyddydau cyfranogol yn ystod y cyfnod clo

Mae pandemig Covid-19 wedi codi cwestiynau difrifol i sefydliadau celfyddydol a diwylliannol ledled y wlad. Un o’r rhai mwyaf yw: sut rydych chi’n parhau i ddefnyddio’r celfyddydau creadigol i roi grym i’r bobl fwyaf agored i niwed yn y gymdeithas yn ystod y cyfnod clo? Dywed Nicky Goulder, Prif Weithredwr Sefydlol Create, wrthym sut mae Create Live! wedi eu galluogi i wneud hyn a’r hyn maen nhw wedi’i ddysgu.

Create Live! participants

Ar 24 Mawrth, daeth ein holl brosiectau, sy’n dibynnu ar ryngweithiadau wyneb yn wyneb, i ben yn sydyn.

Yn Create, rydym yn defnyddio’r celfyddydau creadigol i roi grym i fywydau ac i wella lles. Rydym yn dwyn ynghyd blant ysgolion cynradd mewn ardaloedd difreintiedig gydag oedolion anabl. Rydym yn cynnig amser hanfodol i ffwrdd o’u cyfrifoldebau i ofalwyr ifanc ac i oedolion. Rydym yn mynd â gweithdai i mewn carchardai ac i unedau iechyd meddwl y glasoed. Rydym yn gweithio gyda phobl hŷn sy’n profi unigrwydd. Mae lleihau unigedd i’r bobl hyn yn ganolog i’n cenhadaeth. Ond sut rydych chi’n cyflawni hynny pan fydd yn rhaid i bawb ynysu?

Roeddem ni’n gwybod bod yn rhaid i ni ddod o hyd i ffordd ac gwnaethom ymchwilio, treialu a lansio Create Live!, dull newydd o ddarparu gan ddefnyddio dulliau digidol, o fewn dim ond 14 diwrnod. Rydym bellach wedi cyflwyno prosiectau ffotograffiaeth, cerddoriaeth, celf, drama a dawns gyda chyfranogwyr agored i niwed ledled y DU. Mae grant ymateb brys gan Gyngor Celfyddydau Lloegr yn ein galluogi i ymestyn y gwaith hwn ymhellach.

Roedd yn rhaid i ni addasu – yn gyflym – i symud o weithdai wyneb yn wyneb i weithdai digidol. Beth rydym wedi’i ddysgu?

Symud o gwmpas technoleg

Gall bod yn greadigol mewn ffordd rithwir fod yn her. Yr hyn sy’n allwedd yw cymryd rhywbeth a allai ymddangos yn gyfyngiad a’i ddefnyddio i agor posibiliadau newydd. Penderfynon ni ddathlu’r cartref.

Ymatebodd y ffotograffydd ac artist Create Alejandra Carles-Tolra drwy ofyn i ofalwyr ifanc dynnu lluniau o’r pethau personol o’u cwmpas, edrych ar eu cartrefi gyda llygaid newydd a dod o hyd i ysbrydoliaeth mewn gwrthrychau bob dydd. Roedd archwilio eu cartrefi ac yna dychwelyd i’r sgrin i gydweithio ag eraill yn gyfle creadigol ar gyfer hunanfynegiant a chyfle i gysylltu â gofalwyr ifanc eraill.

“Mae cydweithredu bob amser yn ganolog i’m gwaith,” meddai Alejandra, “ac yn ystod y cyfnod hwn o fwy o unigedd roedd yn teimlo’n hanfodol y gallai’r gofalwyr ifanc gydweithio a rhannu eu gwaith creadigol a’u syniadau gyda’i gilydd. Does dim ots pa offer sydd gennych chi, mae’n ffordd o edrych ar y byd.”

“Does dim ots pa offer sydd gennych chi, mae’n ffordd o edrych ar y byd.”
Alejandra Carles-Tolra

Diogelwch a chysur

Mae sicrhau bod cyfranogwyr yn ddiogel ac yn gysurus yn hanfodol. Gwnaethom ddiweddaru ein Polisi Diogelu gennym ar ôl ymchwil fanwl; a chanolbwyntio ar y manylion lleiaf i’w helpu i deimlo’n dawel ac yn hamddenol. Rydym yn sicrhau, er enghraifft, bod enwau cyfranogwyr –dim ond enwau cyntaf – yn cael eu harddangos yn gywir.

Mae’r gwneuthurwr theatr/awdur ac artist Create James Baldwin  yn esbonio, “Mae creu cysylltiad grŵp yn anodd pan fyddwch wedi’ch datgysylltu’n gorfforol, felly mae’n bwysig blaenoriaethu pethau a allai ymddangos fel rhywbeth bach ond gwneud i’r cyfranogwyr deimlo’n gyfforddus. Mae’n ymwneud â gallu cofleidio’r dechnoleg i gyflawni eich nod: cael hwyl a gwneud i’r cyfranogwyr deimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi.”

A group of young people. All but one of them have their hands raised above their heads.

Arloesi pan nad oes mynediad TG

Gall diffyg mynediad at gyfrifiaduron neu’r Rhyngrwyd fod yn rhwystr gwirioneddol i redeg ein prosiectau. Felly fe wnaethom addasu Create Live! a chynhaliwyd gweithdai cerddoriaeth gyda’n cyfranogwyr hŷn dros y ffôn.

“Gwnaeth [y gweithdy] uffern o wahaniaeth i mi,” meddai un cyfranogwr. “Roeddwn i ar y ffôn am dair awr! Mae wedi fy neffro. Roeddwn yn dechrau blino heb ddim i’w wneud, neb i siarad ag ef. Fe wnes i ei fwynhau’n fawr heddiw. Byddaf yn cysgu heno.”

Mae adborth a gafwyd ar draws ein prosiectau Create Live! gan gyfranogwyr, rhieni, partneriaid cymunedol ac artistiaid wedi tynnu sylw at ba mor bwysig yw creadigrwydd i les yn y cyfnod rhyfedd hwn. Rydym yn parhau i addasu a chynyddu nifer y gweithdai sy’n cael eu darparu drwy Create Live! er mwyn cyrraedd cynifer o bobl ynysig, agored i niwed â phosibl yn ystod y cyfnod cloi hwn a thu hwnt.

“Gwnaeth [y gweithdy] uffern o wahaniaeth i mi… Roeddwn i’n dechrau blino heb ddim i’w wneud, neb i siarad ag ef. Fe wnes i ei fwynhau’n fawr heddiw.”
Cyfranogwr

Cyhoeddwyd y blog hwn yn wreiddiol gan Gyngor Celfyddydau Lloegr ar 10 Gorffennaf 2020.

Two young people

The Brilliant Club: Gweithio gyda rhieni a gofalwyr i gynnig cyfleoedd teg i fynd i brifysgolion

Yn y DU ar hyn o bryd, mae cysylltiad sefydledig rhwng cefndir disgybl a’r cyfleoedd sydd ganddynt i fynd i addysg uwch. Mae dull mesur Cydraddoldeb UCAS yn dangos bod 1 o bob 4 o’r cwintel mwyaf breintiedig o ddisgyblion 18 oed yn cael eu derbyn i brifysgolion dethol dros ben, o gymharu â dim ond 1 o bob 50 o ddisgyblion o’r cwintel mwyaf difreintiedig.

Mae The Brilliant Club yn elusen ledled y DU sy’n ceisio sicrhau bod pob person ifanc yn gallu cael cyfle teg i fynd i brifysgol. Rydym yn gweithio gydag ysgolion a phrifysgolion ledled y DU. Diben yr elusen yw cynyddu nifer y disgyblion o gefndiroedd a dangynrychiolir sy’n symud ymlaen i astudio mewn prifysgolion hynod ddethol.

Ar 14 ac 17 Medi byddwn yn cynnal digwyddiad rhithwir rhad ac am ddim er mwyn siarad â rhieni a gofalwyr am eu safbwyntiau, eu pryderon a’u profiadau o gefnogi pobl ifanc sy’n ystyried eu hopsiynau ar ôl gadael yr ysgol. Bydd y digwyddiadau’n cynnwys cyflwyniad byr i’r elusen a’n gwaith ar hyn o bryd, cyn rhannu’n grwpiau llai i gael trafodaeth anffurfiol am gefnogi rhieni a gofalwyr myfyrwyr oedran ysgol mewn cysylltiad â gwneud penderfyniadau ynghylch mynd i brifysgol. Nid oes rhaid i chi drafod unrhyw beth yr ydych yn anghyfforddus yn ei gylch, ac ni fyddwch yn cael eich rhoi mewn sefyllfa lle mae’n rhaid i chi ateb cwestiynau penodol.

Cofrestru:

Os oes gennych ddiddordeb mewn mynd i’r digwyddiad cofrestrwch yn Eventbrite.

Laura Johnstone
Rheolwr Cenedlaethol y Rhaglen Ysgolheigion
laura.johnstone@thebrilliantclub.org

Holwch i gael gwybod rhagor am The Brilliant Club:
Twitter: @BrilliantClub
Gwefan: Brilliant Club

Young person walking

Nid oedd fy marn yn cyfri: Barn rhieni a phobl ifanc ar gynadleddau amddiffyn plant

Mae plant yn destun Cynllun Amddiffyn Plant pan fernir eu bod mewn perygl o niwed sylweddol. Yn ganolog i weithredu Cynllun Amddiffyn Plant mae’r Gynhadledd Amddiffyn Plant (CPC), cyfarfod rhwng 8-25 o bobl, gan gynnwys gweithwyr cymdeithasol, athrawon, ymwelwyr iechyd, swyddogion heddlu, rhieni a phobl ifanc (lle bernir eu bod yn ddigon aeddfed ).

Ar gyfer yr astudiaeth hon gwnaethom gynnal ymchwil mewn dau awdurdod lleol yn Lloegr. Gwnaethom gyfweld â 52 o rieni a 40 o blant a oedd yn destun cynllun amddiffyn plant. Disgrifiodd mwyafrif llethol y rhieni yn ein hastudiaeth brofiad y CPC mewn ffordd negyddol, gan ddefnyddio geiriau a datganiadau fel “dagreuol”, “heb wrando arnynt”, “dychryn”, “dan straen” a “blin”.

“Rwy’n teimlo bod beth bynnag a ddywedaf mewn cyfarfod yn cael ei ddiystyru”
(Mam 32 oed)

Nododd mwyafrif y rhieni deimladau o ddiffyg pŵer a dywedwyd eu bod yn gweld cynadleddau yn brofiad brawychus iawn.

Dywedodd pobl ifanc nad oedd ganddynt lawer o ddealltwriaeth o bwrpas CPC. Ar ben hynny, pan gawsant eu cynnwys nid oeddent yn teimlo bod eu barn yn cael ei chymryd o ddifrif trwy’r broses.

“Fe wnes i baratoi fy hun a meddwl y byddwn i’n cael dweud fy dweud.
Wedi hynny mi wnes i stormio allan yn crio a byth yn mynd yn ôl.
Gofynnodd y Cadeirydd gwestiwn i mi ac yna fy nghau i ffwrdd ”
(Merch 16 oed)

“Roeddwn i’n teimlo nad oedd ots am fy marn.
Ni allwn siarad yn y gynhadledd ”
(Merch 15 oed)

Mae arweiniad y llywodraeth yn nodi y dylai gweithwyr cymdeithasol weithio’n agos gyda theuluoedd i geisio cynyddu cyfranogiad ystyrlon rhieni ’a phlant yn ystod y broses amddiffyn plant, i annog cydweithio a chynnig cefnogaeth i deuluoedd. Ond mae’r teimladau negyddol sydd gan blant a rhieni am CPCs yn cael yr effaith groes o annog pobl i beidio â chymryd rhan yn eu cyfarfodydd ac effeithio’n negyddol ar y cyfleoedd i weithwyr cymdeithasol adeiladu perthnasoedd gwaith cadarnhaol gyda rhieni a phlant ar adeg dyngedfennol.

Canfu fy ymchwil mai ffactor penderfynol wrth riportio teimladau negyddol o amgylch y CPC yw nad yw gweithwyr cymdeithasol yn paratoi teuluoedd yn ddigonol ar gyfer y cyfarfod. Dywedodd mwyafrif y rhieni mai dim ond y diwrnod cyn y cyfarfod neu ar ddiwrnod y cyfarfod ei hun y gwelsant yr adroddiad gwaith cymdeithasol ar gyfer y CPC.

Roedd rhieni eisiau i’r gweithiwr cymdeithasol rannu adroddiadau ac asesiadau ymhell ymlaen llaw, a chymryd amser wrth drafod yr adroddiad a’r broses gyda nhw. Adroddodd rhieni fod hynny’n aml yn wybodaeth anghywir neu wedi dyddio yn yr adroddiadau gwaith cymdeithasol. Roedd eu derbyn ychydig cyn y gynhadledd yn golygu nad oedd amser i herio gwybodaeth anghywir yn iawn na’i diwygio. Pe bai rhieni’n ceisio herio adroddiadau gwaith cymdeithasol, byddai rhai yn nodi eu bod yn cael gwybod nad oeddent yn ‘ymgysylltu’ a oedd yn gwneud pethau’n waeth iddynt.

Nid oedd tri deg wyth o’r 40 o bobl ifanc a gafodd eu cyfweld wedi gweld adroddiad yn ymwneud â’r cyfarfod. Dim ond y rhai a oedd wedi mynychu CPC a gofiodd ar ôl gweld adroddiad neu asesiad.

Os ydym o ddifrif ynglŷn â chefnogi plant a theuluoedd bregus, a gwerthfawrogi ac ystyried yn briodol eu cyfranogiad ystyrlon wrth wneud penderfyniadau am eu bywydau, rhaid inni ddechrau trwy gymryd mwy o ofal gyda’r broses – sicrhau bod teuluoedd a phlant yn deall y rhesymau dros gyfarfodydd, wedi’u paratoi’n ddigonol ar eu cyfer, a sylweddoli bod eu cyfranogiad yn angenrheidiol ac yn cael ei werthfawrogi. Trwy gymryd mwy o ofal gyda’r broses, gall ansawdd y gofal ei hun wella.

Dr Clive Diaz, Prifysgol Caerdydd
E-bost Rwy’n Twitter

Cyfeiriadau

Diaz, C. (2020) Decision Making in Child and Family Social Work: Perspectives on Participation. Policy Press, Bristol.