Ar Ddydd Gwener yr 8fed o Chwefror, cynhaliwyd weithdy ymarferwyr ganymchwilwyr o Brifysgolion Bryste ac Abertawe oedd yn ymwneud a datblygu’rgwasanaethau gofal a iechyd cynhwysol ar gyfer pobl traws hyn yng Nghymru.

Yn cyflwyno roedd:

Paul Willis, Prifysgol Bryste

Michele Raithby, Prifysgol Abertawe

Chris Dobbs, Prifysgol Abertawe

Cecilia Dubois, Prifysgol Abertawe

Yn 2016, dangosodd adroddiad Seneddol, wedi ei roi ymlaen gan Menywod y Senedd a’r Bwyllgor Cydraddoldeb, bod trawsffobia treiddiol o fewn gwasanaethaucyhoeddus. Yn bellach, adroddiwyd boddhad bywyd is gan gyfranogwyr traws mewnarolwg LHDT 2018 diweddar. Yn ogystal, does dim llawer o ymchwil wedi cael eigynnal ar oedolion traws, gyda’r data yn aml yn cael ei guddio gan samplau LHDT eraill. Mae’r brosiect TrAC (Trans Ageing and Care) yn astudiaeth dulliau cymysg, ynedrych ar y ddarpariaeth gofal iechyd a chymdeithasol ar gyfer pobl traws hyn. Ceisiodd adnabod ymarfer da a chreu awgrymiadau eangach ar gyfer newidoherwydd y diffyg tystiolaeth ymchwil sy’n benodol i fywydau pobl hyn.

Roedd gan yr adroddiad Cenedlaethol LHDT, wedi hebrwng ym mis Gorffennaf 2018 gan llywodraeth y DU, ddarganfyddiadau diddorol.• Roedd gan gyfranogwyr traws scoriau is na phobl LHT-cis a’r boblogaethcyffredinol.• Edrychoddd 16% o bobl traws am ofal iechyd tu fas i’r DU.• Dywedodd 21% o gyfranogwyr traws bod nad yw eu anghenion penodol yn caeleu hystyried pan yn defnyddio gwasanaethau gofal iechyd.• Roedd yna broblemau penodol pan yn defnyddio gwasanaethau hunaniaethcenedl.

Er bod yna ddiffyg ymchwil ar oedolion traws hyn, fel datganwyd yn gynharach, maeyna rai darganfyddiadau ar gael. Mae llawer sy’n dewis pontio yn hwyrach yn eubywyd oherwydd ofn gwynebu rhagfarn yn y gwaith a coll o statwsariannol/cymdeithasol. Mae llawer yn bryderus am dyfu’n hyn yn unig gan eu bod yndraws-rhywiol. Yn ogystal, mae yna llawer o achosion lle mae pobl traws wedigwynebu rhagfarn yn yr NHW, yn cynnwys enwi ar ol marw. Mae’r hashtag #transdocfail yn dangos llawer o’r achosion andwynol yma.

Y Prosiect TrAC

Prif amcanion y prosiect TrAC oedd adnabod anghenion gofal iechyd a chymdeithasol pobl traws dros 50 oed yng Nghymru, i astudio ymagweddau a chanfyddiadau pobl proffesiynol iechyd a gofal, ac i sefydlu gwasanaethau sy’ncanolbwyntio ar bobl traws hyn yng Nghymru.

Wrth wneud hyn, ymgymerwyd arolwg ar lein o bobl proffesiynol iechyd a gofal. Roedd yna 167 cyfranogwr (93% gwyn, 91% o’r DU gydag oedran cyfartalog o 37).

Awgrymwyd y darganfyddiadau ar y cyfan bod gan gyfranogwyr yr arolwgymwybyddiaeth o faterion traws yn ogystal a hawliau dinesig pobl traws. Roedd y diffyg o ganlyniadau penodol yn awgrymu bod gan y cyfranogwyr ddiddordebym materion traws eisoes.

Roedd ail rhan y brosiect yn cynnwys cyfweliad hanes-bywyd gydag oedolion traws. Roedd yna 22 o gyfranogwr rhwng yr oedrannau 50-74. Dau a ddisgrifwyd eu hunainfel ‘crossdressers’, un person rhyw hylifol, 4 dyn traws a 15 menyw traws.

Roedd yna amrywiadau yn yr iaith a ddefnyddiwd i ddisrifio eu hunain a nad oedd y cyfranogwyr i gyd yn pontio neu yn edrych am driniaeth cadarnhau-rhywogaeth. Roedd llawer o’r cyfranogwyr nawr yn teimlo eu bod yn gallu byw eu bywydau yngyflawn, ond yn anaml y byddent yn trafod tyfu’n hyn gyda pobl eraill yn eu bywydau. Roedd gan rhai bryderon am eu statws ariannol yn hwyrach yn eu bywydau; roedderaill yn berchnogion tai gyda clwydd-daliadau felly roeddent yn llai pryderus.

Ni adroddwyd rhan fwyaf o’r cyfranogwyr unrhyw bryderon iechyd diatreg, ond roeddpryderon am beryglon cymryd hormonau yn hwyrach yn eu bywydau, yn enwedig osoedd yna hanes teuluol o faterion meddygol eraill. Roedd yna bryderon am fyw gydadementia a derbyn gofal cymdeithasol, yn enwedig anghofio os oeddent wedi pontioac ofn ffitio i mewn i amgylcheddau gofal cymdeithasol ac ofn triniaeth negyddolpotensial gan swyddogion.

Roedd llawer o gyfranogion wedi profiadu problemau gyda teulu gan gynnwys cam-rhywogi, allani llawer o lafur emosiynol wrth gefnogi eraill yn eu bywydau, ynenwedig o gwmpas gwrthod derbyn hunaniaeth rhyw. Er hyn, dywedodd pobcyfranogwyr bod ganddyn nhw bobl cefnogol yn eu bywydoedd.

Dangosodd y cyfranogwyr bod anghysondeb gyda’u meddygon teulu. Roedd rhaididdynt ddod yn addysgwyr i feddygon teulu a hunan-argymell ar gyfer y driniaeth a chymorth sydd angen arnynt gan fod llawer o ddiffyg adnabyddiaeth am faterion pobltraws ymysg meddygol teulu, gan gynnwys sut i symud ymlaen gyda thriniaethcadarnhau rhywogaeth. Roedd gwrthwynebiad union ac anunion gan feddygon teuluwrth diffyg adnabyddiaeth dros ragnodi a chael eu cam-rhywogi mewn cofnodionmeddygol a chyfatebiad.

​​Yng Nghymru, roedd yna ymlafniad parhaol gyda biwrocratiaeth, amseroedd wedigohirio a chynyddu, a’r lesteiriant o orfod teithio i Loegr ar gyfer gwasanaethau. Mae Cymru ond yn cyfeirio at un clinig yn Lloegr sy’n arwain at amseroedd aros hir a llesteiriant. Felly, aeth rhai yn breifat er mwyn cerlyn gofal bellach.

Roedd yna ddarganfyddiadau gwahanol o’r GIC Charing Cross, sef lle mae pobl yngNghymru yn cael ei anfon. Roedd rhai yn hapus iawn ond eraill wedi adroddamseroedd amser hir a’r gost ychwanegol o orfod teithio i Lundain.

Hoffai gyfranogwyr weld y canlynol yn y dyfodol yng Nghymru:

1. Gwell ymwybyddiaeth a gwybodaeth am bobl traws

2. GIC yng Nghymru a llai o fiwrocratiaeth

3. Gwell safonau o ofal

4. Adnabyddiaeth o ddysfforia rhyw fel mater pwysig ynglŷn â diagnosis cancr

5. Pryderon bydd safon gofal yn lleihau

6. mwy o wybodaeth ar gyfer pobl traws am lwybrau GI

7. Urddas, parch a thriniaeth deg yn hwyrach mewn bywyd

Fel rhan o’r prosiect, cofnodwyd storiâu gan rhai o’r cyfranogwyr. Bydd y fideos ymayn cael eu dangos yn ystod lansiad y prosiect ar Ebrill 4ydd. Cawsom y cyfle iwylio’r fideos. Roeddent yn bwerus iawn ac yn dangos yr heriau mae’r gymunedtraws yn ei wynebu. Yn olaf, rhedodd y prosiect  ar draws Gymru ac roedd 1/3 o’rcyfranogwyr yn bobl traws.

Beth sydd angen ei newid yn ôl y cyfranogwyr:

1. Addysg a hyfforddiant angenrheidiol mewn meddyginiaeth, addysg a gwaithcymdeithasol

2. Meincnodi beth i ddisgwyl ar gyfer pobl broffesiynol a phobl traws

3. Ymwybyddiaeth GPs yng nghalon gofal da

4. Gwella cymorth cymdeithasol ar gyfer pobl traws

Mae yna allbynnau wedi cynllunio ar gyfer y prosiect:

1. Storiâu digidol wedi cynhyrchu gan Fox ac Owl Fisher

2. Taflenni gwybodaeth ar gyfer gofal iechyd a chymdeithasol

3. Briffio polisi

4. Digwyddiad lanio yn y Senedd ar y 4ydd o Ebrill

Diolchodd ExChange’r cyflwynwyr a’r cyfranogwyr am gymryd rhan yn y prosiect.

Lawr lwythwch the Pwynt Pŵer (PDF).